خبرگزاری حوزه | قرآن کریم می فرماید: ادْعُ إِلَی سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ (نحل، ۱۲۵) با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما! و با آنها به روشی که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن!
در آستانه ماه مبارک رمضان ماه ضیافت الله و تهذیب نفوس قرار گرفته ایم. این ماه فرصتی است برای تبلیغ و منبر و ارشاد مردم و از جهت دیگر وظیفه اصلی و رسالت مهم روحانیت رساندن پیام اسلام و قرآن به جامعه اسلامی است.
بر آن شدیم در این نوشتار مقداری به اهمیت تبلیغ و جایگاه رفیع آن در سیره علمای گذشته و حال بپردازیم. بدون تردید وعظ و ارشاد ریشه در سیره عملی و قولی اهل بیت علیهم السلام و عمل فقها و مجتهدان گذشته و حال دارد. با مراجعه به شرح حال این فقها می بینیم با توجه به مقام فقاهت و اجتهاد و حتی برخورداری از مقام مرجعیت دینی، از هدایت مردم و موضوع تبلیغ و وعظ و خطابه هرگز غافل نمی شدند.
به عبارت دیگر میان دو فضیلت فقاهت و ارشاد و وعظ کاملاً جمع می کردند. بزرگانی همچون جعفر بن محمد بن مظفر حسینی (متوفای ۴۴۸) و علی بن حسین غزنوی (متوفای ۵۴۸) و حسین بن خزاعی (متوفای ۵۵۴) و شیخ عبدالجلیل قزوینی (متوفای ۵۸۵) و عبدالرحمان بن احمد نیشابوری (متوفای ۴۶۰) شاگرد شیخ طوسی(ره) همگی معروف به خطابه و وعظ بوده‌اند.
بزرگانی چون شهید محمد بن حسن نیشابوری شاگرد شیخ طوسی(ره) و یا شهید سلطان حسین استرآبادی شاگرد شیخ بهایی یا شهید شیخ محمدحسین شاگرد شیخ مرتضی انصاری همگی در صدر بزرگانی بودند که میان این دو فضیلت را جمع کردند و در میدان منبر و وعظ و ارشاد خوب عمل کردند. یکی از چهره های عرصه تبلیغ و منبر مرحوم شیخ موسی عصامی (متوفای ۱۳۵۵) است.
او علاوه بر اینکه فقیهی بارز و مشهور بود یکی از شاگردان میرزا حسین خلیلی (متوفای ۱۳۲۶) و شیخ احمد آل کاشف الغطا (متوفای ۱۳۴۴) و در عین حال به فن خطابه و منبر معروف بود به طوری که خطیبی شاخص و واعظی عالی مقام و مسلط به تاریخ بود. (فرهنگ فقیهان واعظ، ص ۲۰۳؛ معارف الرجال، ج۳، ص ۷۴) و یا مرحوم شیخ شریف جواهری (متوفای ۱۳۱۴) شاگردان مرحوم میرزا محمد حسن شیرازی (متوفای ۱۳۱۲) و شیخ محمد حسین کاظمی (متوفای ۱۳۰۸) این فقیه وارسته، بنا به گفته مرحوم حرز الدین در کتاب معارف الرجال (ج ۱، ص ۳۶۱) او واعظ و اهل پند و اندرز بود. یا مرحوم سید اسماعیل صدر (متوفای ۱۳۳۵) هم فقیه بود و هم اصولی. او نزد فقیه عراق مرحوم شیخ راضی نجفی و سید محمد حسن شیرازی تلمذ نمود. وی طبق گفته مرحوم حرز الدین در کتاب (معارف الرجال، ج ۱، ص ۱۱۷) منبر می‌رفته و مردم را موعظه می کرده است.
شهدای منبر
در این راه بزرگانی از علما و فقها هستند که شربت شهادت را نوشیدند آن هم در راه منبر و وعظ. مرحوم شهید سلطان حسین استرآبادی (متوفای ۱۰۷۸) یکی از آن افراد است. مرحوم شهید شیخ محمدحسین (متوفای ۱۰۷۸) یکی از آن افراد است و شهید شیخ محمدتقی برغانی قزوینی (متوفای ۱۲۶۳) یکی از شاگردان مرحوم میرزای قمی بود که بیان بسیار بلیغ داشت و مجلس و منبر وعظ او بسیار پرمایه و قابل استفاده بود.
در منبر به شبهات دینی پرداخته و آنها را مستدل پاسخ می‌داد و مردم را از عقاید فاسد آگاه می ساخت و سرانجام به دست فرقه بابیه به شهادت رسید. (معارف الرجال، ج ۲، ص ۲۰۷؛ مرآة الشرق، ج ۱، ص ۳۱۳؛ الفوائد الرضویه، ص ۷۰۰؛ فرهنگ فقیهان واعظ، ص ۱۵۳)
فقهای اهل منبر در عصر حاضر
در عصر حاضر نیز نام فقیه مجاهد و آغازگر انقلاب اسلامی ایران مرحوم امام خمینی در عرصه منبر کاملاً می درخشد. از مرحوم آیت الله اراکی نقل شده که ایشان مدتی که در اراک اقامت داشتند منبر میرفتند و مردم را موعظه می کردند. (فرهنگ فقیهان واعظ، ص ۳۱)
اینجانب از مرحوم والد [آیت الله شیخ محمدرضا طبسی] مکرر شنیدم که مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری مؤسس حوزه علمیه قم در ایام ماه مبارک رمضان و محرم شخصاً از طلبه‌ها امتحان میگرفتند و به کسی که قابلیت منبر و وعظ را نداشت اجازه رفتن به منبر را نمیدادند. ایشان می‌گفت: در یکی از سال‌ها مرحوم حائری مرا به آباده شیراز اعزام کردند تا منبر بروم و مردم را موعظه کنم.
محمد جعفر طبسی
